Stevia güvenli mi? Araştırmalar ne diyor?

Bazı insanlar şekeri azaltmak için şekerin yerine düşük kalorili yapay tatlandırıcılar, bitki bazlı doğal tatlandırıcılar veya şeker alkolleri koyuyor. Bunlardan biri olan stevia güvenli mi?

Stevia ve benzeri gıdaları tüketmekteki temel amaç, daha az kalorili ve kan şekeri düzeyleri üzerindeki etkisi azaltılmış, tatlı tada sahip gıdalara sahip olmaktır.

Popüler alternatiflerden biri steviadır. Bu bitki bazlı, sıfır kalorili tatlandırıcı kan şekeri düzeylerini yükseltmez ve Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) tarafından güvenli kabul edilmektedir.

Ancak bilinmesi gereken bazı uyarılar ve tartışmalar da yok değildir.

Stevia nedir?

Stevia, Güney Amerika kökenli bir çalıdır. Yaprakları, tatlı bir tada sahip olan steviol glikozitler adı verilen bileşikleri içerir.

Glikozitler ekstrakte edilir ve sıvı, tablet ve toz formlarda bulunan düşük kalorili tatlandırıcılara dönüştürülür.

İlk stevia bazlı tatlandırıcı 1970’lerde Japonya’da yaratıldı. ABD’de FDA, 1995 yılında stevianın diyet bileşeni olarak kullanımını onayladı.

Stevia bazlı tatlandırıcılar şekerden 200 ila 400 kat daha tatlıdır. Ayrıca tatlı bir tat sağlamak için çok küçük bir miktara ihtiyaç vardır.

Bu nedenle, miktarı arttırmak için stevia glikozitleri dekstroz, inülin veya eritritol gibi diğer bileşenlerle karıştırılır. Bu, stevianın tablet haline getirilmesine veya şeker paketlerinin doldurulmasına olanak tanır.

Araştırmalar, stevianın şeker gibi insülin veya kan şekeri düzeylerini de etkilemediğini gösteriyor.

Bu önemlidir çünkü insülin direnci tip 2 diyabet, karaciğer yağlanması ve bazı kanser türleri ile bağlantılıdır.

Stevia’nın ayrıca antiinflamatuar etkileri vardır ve bazı antioksidanlar içerir.

Tip 2 diyabet nedir?

Stevia Güvenli mi?

Stevia güvenli mi sorusu özellikle diyabet hastaları falan sıklıkla sorulmakta.

Stevia, özellikle bitkilerden elde edildiği için popüler bir şeker alternatifidir. Bu gerçek, bazı yapay tatlandırıcılardan daha “doğal” görünmesini sağlar. Ancak doğal besinler bile aşırı tüketildiğinde bazı sağlık riskleri taşıyabilir.

2008 yılında FDA, saflaştırılmış stevia ekstraktlarının bazı formlarını onayladı ve onlara “genel olarak güvenli kabul edildi” (GRAS) statüsü verdi;

• %95 minimum saflıkta steviol glikozitler
• Rebaudioside A (Reb A olarak da bilinir)
• Steviosit
• Rebaudioside D (Reb D olarak da bilinir)

Bunun aksine, bütün stevia yaprağı ve ham stevia ekstraktları GRAS değildir. Ayrıca ABD’de kullanımlarına da izin verilmemektedir.

Stevia’nın Sağlığa Faydaları

Stevia 100 yılı aşkın bir süredir araştırılıyor, dolayısıyla sağlık açısından potansiyel faydalarını gösteren pek çok bilimsel bilgi mevcut. İşte stevia kullanmanın artıları hakkında bilmeniz gerekenler;

Anti-Kanser Özellikleri Olabilir: FDA, bazı klinik araştırmaların onu kanserle ilişkilendirmesinin ardından 1991 yılında steviayı yasakladı.

O zamandan bu yana geçen 30 yıl içinde bilim insanları bu ilk çalışmaların yanlış olduğunu ortaya çıkardı.

İlginç bir şekilde, 2020’lerdeki çalışmalar artık stevia’yı kanser karşıtı bir ajan olarak ele alıyor ve gastrointestinal kanser hücrelerine karşı savaşmak için olası bir ilaç olarak test ediliyor.

Sonuç olarak stevia kansere neden olmaz ve bazı kanser hücresi türlerinin öldürülmesine yardımcı olabilir. Ancak bu alandaki araştırmalar devam etmektedir.

Tip 2 Diyabetli Kişiler İçin Güvenli Olabilir: Stevia’nın tip 2 diyabetli kişiler için güvenli olduğu düşünülmektedir.

Stevia’nın ilk yetiştirildiği Brezilya ve Paraguay’da şeker hastalığının tedavisinde geleneksel ilaç olarak kullanılıyor.

Klinik çalışmalarda stevianın kan şekeri seviyeleri veya insülin seviyeleri üzerinde zararlı bir etkisi olmadığı bulunmuştur.

Aslında pankreastan insülin salgılanmasını uyarmaya yardımcı olabilir, bu da kan şekeri seviyelerinin düşürülmesine yardımcı olur.

Hatta birkaç çalışma stevianın kan şekerini %35’e kadar azaltabildiğini bile buldu.

Tansiyonu Düşürmeye Yardımcı Olur: Stevia aynı zamanda yüksek tansiyonu olan kişiler için de güvenlidir.

Hatta bazı sağlık hizmeti sağlayıcıları hipertansiyonu önlemek veya tedavi etmek için steviayı önermektedir.

Bunun nedeni, stevianın vazodilatör görevi görmesidir; bu, sağlıklı kan akışını desteklemek için kan damarlarını açtığı (genişlettiği) anlamına gelir.

Düşük tansiyonunuz varsa diyetinize stevia eklemeden önce sağlık uzmanınızla görüşün. Kan basıncı seviyenizi daha da düşürebilir.

Stevia Hakkında Olası Endişeler

Potansiyel faydalarına rağmen stevia hala bazı insanlar için uygun değildir. İşte stevia’yı şeker yerine kullanmanın bazı potansiyel dezavantajları;

Kiloyu etkileyebilir: Stevia da dahil olmak üzere tüm düşük kalorili şeker ikameleri kilo kontrolü için teşvik edilmektedir.

Ancak bu konuyla ilgili araştırmalar net değildir. Bazı çalışmalar, düşük kalorili tatlandırıcıların kullanımının aslında kiloyu, vücut kitle indeksini ve kardiyometabolik hastalık riskini artırabileceğini göstermektedir.

Her zaman olduğu gibi kilo verme, cevabı “sihirli bir değnek” olan bir konu değildir. Basitçe şekerden steviaya geçmek kilo kontrolü için mucizevi bir çözüm olmayacaktır.

Sindirim Sorunlarına Neden Olabilir: Bazı kişiler stevianın şişkinlik ve mide bulantısı da dahil olmak üzere olumsuz gastrointestinal etkilerini bildirmiştir.

Bunlar bireysel deneyimlerdir ve stevia ürünlerini kullanan herkesin başına gelmeyecektir.

İnsanlar genellikle çok büyük miktarlarda stevia kullandıklarında bu semptomları bildirirler.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen stevianın güvenli günlük alım seviyesi vücut ağırlığının kilogramı başına 4 miligramdır.

Bağırsak Mikrobiyomuna Zarar Verebilir: Stevia’nın bağırsaklarınızdaki mikroflorayı nasıl etkilediğine dair çalışmalar karışıktır.

Bir incelemede stevia ve bağırsak mikrobiyomu sağlığı üzerine yapılan 14 geçmiş çalışma incelendi.

Çalışmalardan bazıları stevianın yararlı etkilerini gösterdi, bazıları hiçbir etki göstermedi, bazıları ise zararlı etkiler gösterdi.

Stevia’nın bağırsak mikrobiyomuna faydalı mı yoksa zararlı mı olduğunu söylemek için henüz çok erken ve çalışmalar devam ediyor.

Hormon Bozulmasına Neden Olabilir: Steviaya tatlı bir tat veren bileşen olan steviol glikozitler, steroidlere benzer bir yapıya sahiptir. Bunun progesteron gibi steroid hormonlarını etkileyebileceğine dair bazı endişeler var.

Bir çalışma, stevia kullanımının progesteronu artırabildiğini göstermektedir.

Yüksek progesteron depresyon ve kilo alımıyla bağlantılı olduğundan bu sorun yaratabilir. Ancak bu konuyla ilgili yalnızca bir çalışma mevcut olduğundan daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Hamilelikte Güvenli Değil: Bugüne kadar hamilelik veya emzirme döneminde stevia almanın güvenliğini belirlemek için yeterli araştırma bulunmamaktadır. Bilinmediği için hamileyken veya emzirirken dikkatli olmak ve steviadan kaçınmak en iyisidir.

Alerjen Olabilir: Stevia, ortak alerjen yakup otunu da içeren Asteraceae ve Compositae familyasından bir bitkidir.

Yakup otu alerjiniz varsa steviaya da tepki verebilirsiniz. Tüketmenizin güvenli olup olmadığını belirlemek için sağlık uzmanınıza danışın.

Stevia Kullanmalı mısınız?

Diyetinizdeki herhangi bir değişiklikte olduğu gibi, steviaya geçmeye karar vermeden önce kişiselleştirilmiş tavsiye için sağlık ekibinizle birlikte çalışmanız önemlidir.

Bireysel sağlık ihtiyaçlarınıza göre bilinçli kararlar vermenize yardımcı olabilirler. Stevia kullanmaya karar verirseniz aklınızda bulundurmanız gereken diğer bazı noktalar şunlardır:

Bütün stevia yaprağını ve ham stevia özlerini kullanmayın. Bunun yerine steviol glikozitler, steviozitler veya Rebaudioside A veya D içeren ürünleri arayın.

Tadından hoşlanıp hoşlanmadığınızı görmek ve daha büyük bir miktar kullanmadan önce herhangi bir yan etki olup olmadığını görmek için bir paket veya tablet kullanın.

Günde 10 paket veya stevia tabletini aşmayın.

Her zaman tek bir tatlandırıcıya güvenmek yerine çeşitli şeker alternatiflerini tercih edin.

Son zamanlarda artan kalp hastalığı riskiyle ilişkilendirilen eritritol yerine dekstroz gibi hacim artırıcı bir maddeyle karıştırılmış bir ürün seçin.

Eritritolün uzun vadeli güvenliği şu anda araştırılmaktadır, bu nedenle daha fazla bilgi edinilinceye kadar onu ana tatlandırıcı olarak kullanmaktan kaçınmak akıllıca olabilir.

Prof. Dr. Yavuz Yörükoğlu: Magnezyum tansiyon ve şeker için de etkili